Śląska przyroda: Łęg Zdzieszowicki

Obszar Chronionego Krajobrazu Łęg Zdzieszowicki znajduje się w starorzeczu Odry pomiędzy Zdzieszowicami, Mechnicą a Poborszowem. Jego celem jest ochrona tarasu zalewowego Odry, porosłego jesionowo-wiązowym lasem łęgowym.

Łęg Zdzieszowicki to jedyny taki obszar w tej części doliny Odry i jeden z siedmiu (najmniejszym) obszarów ochronnych na Opolszczyźnie. Z powodu obecnego stanu rzek, to znaczy uregulowania ich biegu, powstawanie nowych starorzeczy praktycznie nie występuje. Powstają one bowiem w czasie, gdy koryto rzeki zmienia bieg, co z kolei doprowadza do odcięcia meandrów od głównego koryta. Owe meandry stają się starorzeczem. Łęg Zdzieszowicki to jedno z nielicznych obszarów, gdzie zachowało się pierwotne koryto Odry w nienaruszonym stanie.

Lasy łęgowe to relikty dawnej wolności rzek, w XIX wieku bezlitośnie schwytanych i uporządkowanych poprzez działalność człowieka. Zanim ludzie wzięli w posiadanie rzekę, płynęła ona nie zwartym, wartkim nurtem, a meandrowała, zmieniała, niosła urodzaj, a czasami i bezlitośnie niszczyła to, co napotkała na swojej drodze. Malownicze starorzecza były ostoją dzikiego zwierza. Urodzajnymi obszarami wypełnionymi żwirem, sadzawkami, kępami drzew i krzewów. Świat ten umarł niemal bezpowrotnie. Na przykład jedna z największych rzek w Europie – Ren – aż do 1817 roku nazywany Amazonką Europy, utracił praktycznie wszystkie lasy łęgowe, które wcześniej gęsto porastały cały jej bieg. W XXI wieku ostało się ich zaledwie 2% z pierwotnych łęgów nad jej brzegami. Jedynie ostatnie „dzikie” lasy Europy – Loara, Drawa, Tagliamento, Dniepr i Dniestr mogą pochwalić się jeszcze dużą ilością lasów łęgowych. Właśnie dlatego ten niewielki obszar zwany Łęgiem Zdzieszowickim jest tak szczególny i wymaga ochrony.

Istotą ochrony tego obszaru są starorzecza a w szczególności naturalne eutroficzne zbiorniki wodne (jeziorka stojące wypełnione słodką wodą, bogate w wartości odżywcze) ze zbiorowiskami z Nympheion (grzybienie) i Potamion (rdestnica).

Obszar Chronionego Krajobrazu Łęg Zdzieszowicki to jeden z ostatnich obszarów w dolinie Odry, gdzie zachował się także niemal w nienaruszonym stanie las liściasty, z dominującymi dębami szypułkowanymi i grabami zwyczajnymi. Miejscami występują jesiony wyniosłe oraz wiązy, które chronione są właśnie w Zdzieszowicach. Obszar Łęgu Zdzieszowickiego zajmuje fragment terenu zalewowego Odry wraz ze starorzeczami. Teren ten obficie pokryty jest mułami, ciężkimi madami oraz lokalnie namułami. 75% (ok 400 ha.) porasta dębowo-jesionowo-wiązowy las łęgowy (Ficario-Ulmetum), który znajduje się w dobrym stanie, pomimo tego że grądowieje. Powodem takiego stanu rzeczy jest uregulowana Odra – zalewy zdarzają się jedynie przy najwyższych stanach wody, co przyczynia się do przesuszania tego obszaru, a tym zmiany bioróżnorodności drzewostanu. Wody zajmują 14% terenu, łąki – 2%, tereny rolne – 9% powierzchni. Łęg znajduje się na najniższych terasach holoceńskich.

Interesująco wygląda wiosenna szata roślinna (w runie występują wtedy śnieżyczki przebiśniegi, kokorycze pełne, złocie żółte, ziarnopłony wiosenne, zawilce gajowe, a później i czosnek niedźwiedzi, który pokrywa ten teren obfitym kobiercem). Wiosenna szata roślinna nadaje temu miejscu niepowtarzalny klimat. Do ciekawych okazów flory występujących na tym obszarze zaliczają się również ziołorośla górskie (Adenostylion alliariae) i ziołorośla nadrzeczne (Convolvuletalia sepium).

Wśród ptaków stwierdzono występowanie orła bielika, trzmielojada i dzięcioła białogrzbietego, a także grzybienie białe, grążela żółtego oraz znaną z kilkunastu stanowisk w województwie osokę aloesowatą. Ze względu na wiek drzewostanu licznie występują na tym obszarze gatunki ptaków związanych z dziuplami – wspomniane już dzięcioły, a także muchołówki białoszyje. Występują tu także licznie zięby, strzyżyki, kosy, śpiewaki, raniuszki, sikory i kowaliki.

Łęg Zdzieszowicki, źródło RDOŚ Opole.

Wśród zwierząt, które występują na obszarze zdzieszowickiego łęgu są bezkręgowce: jelonek rogacz, kozioróg dębosz i pachnica dębowa. Szczególnie interesującym okazem płaza jest kumak nizinny i traszka grzebieniasta, a ssaków wydra i nocek duży. Warto także zwrócić uwagę na owady, z których najistotniejszy pod względem ochrony jest pachnica dębowa (Osmoderma eremita). Ten gatunek dużego chrząszcza zamieszkuje próchnowiska w dziuplach i pęknięciach, starych, dobrze nasłonecznionych drzew liściastych. Jej larwy żywią się bowiem martwym drewnem, a wycinanie i usuwanie próchniejących i obumierających drzew powoduje, że traci ona swoje żerowiska.

Pachnica dębowa (Osmoderma eremita).

Łęg Zdzieszowicki odznacza się niemal mistycznym klimatem. W jego pobliżu uważny wędrowiec odnajdzie ruiny dawnych zabudowań.Las przecinają liczne jary, i rowy, dzięki, którym woda przedostaje się w głąb i tworzy małe rozlewiska – prawdziwe oazy dla dzikiej zwierzyny.