Historia śląskiej linii rodu von Gaschin

28 marca 2021 0 przez SemperSilesian

Pochodzenie rodu von Gaschin i jego powiązania ze Śląskiem, a w szczególności jego wywód heraldyczny są nie do końca znane. Według informacji zawartych w herbarzu Leszczyca wywodzili się oni od Markomanów z rodu Velenów, którzy około 1200 roku przybyli w okolice Wielunia i nazwisko swe przejęli od pobliskiej miejscowości Gaszyn. Najprawdopodobniej jednak pochodzili z terenów dzisiejszych Niemiec, jako boczna linia rodu Bersten II, który do Polski przybył w XIII wieku i szybko rozgałęził się licznie.

Herb rodu von Gaschin.

Herb tego szlacheckiego rodu przedstawia tarczę podzieloną na cztery pola. W pierwszym z nich – niebieskim – znajduje się lew z koroną. Drugie pole – złote – stanowi czarny orzeł z koroną. W trzecim – złotym – znajdują się zaostrzone szpice, których jest siedem uformowanych piramidalnie tak, że największa z nich znajduje się w środku, a pozostałe tracą na wysokości i szerokości, począwszy od środka, aż na zewnątrz do krawędzi pola. Czwarte pole – niebieskie – przedstawia dwa złote koła z ośmioma szprychami. Koła te umieszczone są ukośnie w lewym kierunku i znajdują się jedno pod drugim. W środek tego herbu wkomponowane jest piąte pole – czerwone – przedstawiające srebrną poprzeczną belkę pokrytą podwójną czerwoną różą.

Von Gaschinowie swoją majętność zawdzięczają koligacjom małżeńskim z rodem Clemów, który to z kolei był powiązany z czeskim, królewskim rodem Przemyślidów, od których przejęli większość majątków. Na Śląsk Gaschinowie trafili prawdopodobnie już w XV wieku, kiedy weszli w posiadanie miast Kietrz, które stało się wkrótce główną siedzibą rodu oraz Olesno.

Melchior Ferdynand urodził się w 1581 roku w Kietrzu, jako syn Melchiora Borromusa von Gaschin i Anny Marii von Oppersdorf. 13 marca 1631 za 24 tysięcy talarów zakupił dobra żyrowskie, w skład których wchodziły:

Żyrowa,
Krępna,
Jasiona,
Oleszka.

Dzięki zachowaniu wierności cesarzowi austriackiemu podczas wojny trzydziestoletniej, Gaszynowie prędko awansowali w hierarchii szlacheckiej. W latach 1621 – 1653 otrzymali kolejno:

od Czechów tytuł baronostwa,
tytuł dziedzicznych hrabiów austriackich,
tytuł hrabiów Rzeszy.

W czasie wojny trzydziestoletniej (1618-1648) w Żyrowej stacjonowali żołnierze protestanccy, a do tego toczyły się w pobliżu starcia pomiędzy wojskami saksońskimi i szwedzkimi a cesarskimi.Gaszynowie, w czasie wojny, jako jeden z nielicznych rodów szlacheckich pozostał katolicki i wierny Habsburgom. W 1631 roku podczas walk spłonął zamek dawnych właścicieli Żyrowej, od których wioska zyskała nazwę – rodu Zyrowskich. Z zamku pozostały tyko mury, a nowy właściciel odbudował go według nowego konceptu, na styl włoski. Przy wejściu do zamku hrabia kazał umieścić napis: In Concordia fratrum arx suis restaubilitia nepotibus, co oznacza: W zgodzie z braćmi jest ten zamek dla ich wnuków odbudowany. Po wojnie hrabia Melchior wyrzucił protestanckiego księdza z Żyrowej i już jako katolicki kościół, przekazał parafii Jasiona. W kolejnych latach hrabia kupił, bądź przejął m.in. Porębę, Górę Chełmską (Górę Świętej Anny), Krępnę, Dąbrówkę, Gogolin, Pyskowice, Toszek, Polską Cerekiew, Cisek i Hulczyn. Hrabia miał duże wpływy na austriackim dworze, głównie dzięki wspieraniu katolików w czasie wojny oraz wysoką pozycję na ziemi śląskiej. Był w 1625 roku kanclerzem księstwa opolsko – raciborskiego, a w latach 1636 – 1653 zaś starostą tego księstwa. W międzyczasie pełnił również funkcję starosty hrabstwa kłodzkiego oraz członka rady cesarskiej. Od 1657 roku do swojej śmierci piastował funkcję prezydenta śląskiej kamery cesarskiej we Wrocławiu. Hrabia w 1655 roku rozpoczął budowę kościoła na Górze Świętej Anny. W tym samym roku na Górę Chełmską przybyło 22 zakonników franciszkańskich, w tym 13 studentów. Hrabia Melchior Ferdynand zmarł w 1665 w zamku w Polskiej Cerekwi.

Jako, że umarł bezdzietnie włości i majątek odziedziczył bratanek Melchiora – Georg Adam Franz Leopold. Został on najbogatszym magnatem na Górnym Śląsku dołączając do majoratu Hlucin w Czechach. Ten bardzo pobożny hrabia rozbudował kościół na Górze Świętej Anny oraz rozpoczął budowę kalwarii annogórskiej, wzorowanej na Drodze Krzyżowej w Jerozolimie. Kalwaria ta liczyła 33 kapliczki. Jej budowę hrabia powierzył architektowi włoskiego pochodzenia, zamieszkałemu w Opolu Domenicho Sighno, a jej budowę zakończono 24 lipca 1709 roku. Koszt wzniesienia drogi kalwaryjskiej wyniósł niebagatelną wtedy sumę 100000 guldenów reńskich. Hrabia piastował wiele ważnych funkcji w Cesarstwie: był tajnym cesarskim radcą, komornikiem, sędzią oraz zarządcą księstw opolskiego i raciborskiego. Ożenił się z Marią von Sarau, a po jej śmierci z Marią von Lobkowitz. W 1695 roku przejął funkcję hetmana. Zmarł 6 października 1719 roku.

Jego spadkobiercą został syn, urodzony w 1681 roku Franz Karl von Gaschin. Ten zmarły w 1733 roku hrabia zostawił po sobie kapliczki w zamku w Zakrzowie oraz odbudowaną plebanię w Żyrowej. Ożenił się w 1708 roku z hrabianką Marią Teresą Guttenstyen. Po jego śmierci władzę na dobrach żyrowsko-cerekwickich (od dwóch siedzib rodu) objął jego brat Johann Joseph von Gaschin. Za jego rządów notuje się pierwsze przejawy schyłku świetności rodu, gdyż jako pierwszy pozbył się części majątku z powodu problemów finansowych. Hrabiowski księgowy zanotował w 1743 roku, że majątek hrabiów w samej Żyrowej wynosił 500 owiec i 15 krów, a pola były obrabiane przez poddanych ze wsi. Johann Joseph rozpoczął budowę murowanego kościoła na Górze Świętej Anny. Karl Ludwig Anton, przyrodni brat Johanna, urodzony w 1691 roku został kolejnym właścicielem Żyrowej. Jako młodzieniec służył w armii francuskiej. Był aż trzykrotnie żonaty: z Johanne Rosine von Sarau, Anna Sophie von Pottenstein i Marie von Allthon. Po jego śmierci w 1754 roku rządy w Żyrowej przejął jego syn Anton Mocny, zwany tak od ogromnej postury i siły. Jako człowiek silnie wierzący odnowił kalwarię na Górze Świętej Anny i przeprowadził modernizację kościoła w Żyrowej. Jako wielki koneser sztuki sprowadził do Żyrowej znanego włoskiego malarza Sebastiniego, który został autorem obrazów w ołtarzach bocznych kościoła.

Anton ożenił się Josephą von Udritzki. Zmarł w 1796 roku. Jego następcą został jego brat, 69 – letni Franz Georg Adam, będący między innymi radcą sądowym. Jego żoną była Anna Barbara von Garnier. Zmarł w wieku 72 lat w 1799 roku. Właścicielem dóbr po jego śmierci został syn jego brata Armanda – Franz Anton urodzony w 1763 roku.

Pałac w Żyrowej.

Od niego zaczęła się prawdziwa klęska finansowa rodu, której przyczyną stały się wojny napoleońskie, które swoim zasięgiem objęły także Żyrową i jej okolice. W czasie szturmowania pobliskiej twierdzy Koźle w 1807 roku, hrabia był zobowiązany do zakwaterowania i wyżywienia armii francuskiej, oprócz tego musiał stworzyć szpital polowy, by zająć się rannymi. W 1658 roku nowy dziedzic dóbr żyrowskich Armand Leopold, z powodów finansowych musiał rozwiązać po 150 latach istnienia majorat żyrowsko – cerekwicki. Pozostawił po sobie między innymi willę w parku przypałacowym, kapliczkę św. Teresy oraz cokół kamienny przy kościele w Żyrowej. Amand zmarł w 1848 roku w wieku 80 lat.

Ostatnim męskim potomkiem śląskiej linii rodu von Gaschin oraz właścicielem pałacu i dóbr żyrowskich był Ferdynand, zwany Szalonym. Prowadził on bardzo wystawny tryb życia, pomimo zadłużenia. Wielkie bale, polowania, przyjęcia i bankiety gromadziły w Żyrowej czołówkę śląskiej szlachty. Dnia 10 listopada 1852 hrabia sprzedał Żyrową posłowi Maxowi Friedrichowi Carlowi Franzowi von Hatzfeld Schonstein i generałowi Augustowi von Nostiz. Panowanie von Gaschinów nad majoratem żyrowsko-cerekwickim trwało 221 lat. Po sprzedaży Ferdynand przeniósł się do Austrii. Wraz z jego śmiercią 21 stycznia 1894 roku kończy się historia śląskiej linii von Gaschinów.