Bierdzka Śmierć

Bierdzka śmierć to malowidło znajdujące się przy bocznych drzwiach wejściowych w drewnianym kościele pod wezwaniem św. Jadwigi w Bierdzanach w gminie Turawa.

Obecne Bierdzany swą nazwę posiadają dopiero od 1945 roku, w przeszłości zaś występowały jako Bierdzan, Bircan, Berdzan, Burzany, Bierczana, Burdzan, Burkardsdor. W źródłach pisanych po raz pierwszy wioska wspomniana jest w 1279 roku. Na przestrzeni stuleci w Bierdzanach istniały młyn wodny, tartak, gorzelnia, leśniczówka, dwa folwarki i szkoła.

Pierwszy kościół w Bierdzanach powstał według zachowanych źródeł co najmniej w 1410 roku i był wtedy poświęcony prawdopodobnie św. Walentemu. Obecny drewniany kościół powstał natomiast najprawdopodobniej w 1711 roku (data ta widnieje na jednej z belek południowego ramienia transeptu), właśnie w miejscu starej świątyni, a więc w centrum miejscowości, przy drodze z Opola do Kluczborka i Olesna. Otoczony jest ogrodzeniem z murowanymi słupami i drewnianymi przęsłami, a od północy sąsiaduje z wioskowym stawem.

Jednym z charakterystycznych elementów architektonicznych kościoła jest wybudowana w konstrukcji słupowej, szalowana wieża, zwężająca się ku górze, obita gontem, której najwyższa część to czworokątna izbica – nadwieszona kondygnacja z desek iglastych. Świątynia przeszła kilka remontów, co miało miejsce w latach 1930 (w tym czasie dotychczasowy dach namiotowy wieży zamieniono na obecny baniasty z latarnią), 1951 oraz 1961. W jego otoczeniu dominują stare dęby, a obok znajduje się cmentarz. Świątynia do 1841 roku stanowiła filię parafii w Bogacicy, obecnie tworzy samodzielną parafię rzymskokatolicką. W 2021 roku zaatakowany przez korniki kościółek przeszedł niezwykle drogi zabieg fumigacji, polegający na wtłoczeniu do szczelnie opakowanego obiektu substancji chemicznych zwalczających szkodniki pod ciśnieniem pod postacią dymu, gazu lub pary.

Sam kościół jest orientowany, wybudowany na planie krzyża, z ołtarzami w bocznych ramionach. Prezbiterium jest węższe i zamknięte trójbocznie. Świątynię zbudowano w konstrukcji zrębowej, a prezbiterium wraz z ramionami transeptu odznaczają się poprzecznymi podciągami. Strop kościoła jest płaski i w nawie i w prezbiterium, choć w tym ostatnim zaokrągla się po bokach. Chór muzyczny oparty jest na czterech słupach i przedłużony emporami do transeptu. Zakrystia znajduje się od północy, a nad nią wybudowano lożę kolatorską, przeznaczoną dla fundatorów świątyni. Nad skrzyżowaniem nawy bocznej i głównej umieszczono sześcioboczną wieżyczkę na sygnaturkę.

Od zewnątrz budowla obita jest deskami o pionowym układzie, a dach jest zamknięty i kryty gontem. Dobudówka znajdująca się na stronie północnej powstała później i ma konstrukcje szkieletową.

Na uwagę zasługuje również bogate wyposażenie wewnętrzne świątyni. Dekoracja malarska to przykład typowej dla tego typu budowli twórczości ludowej, nawiązującej do renesansu.

Wnętrze świątyni pokryte jest polichromiczną dekoracją malarską z motywami roślinnymi, scenami z Biblii i iluzjonistycznie przedstawionym niebem na stropie, która została odkryta przypadkiem w latach 60. XX wieku podczas remontu. Ich konserwacja odbyła się w pierwszej połowie lat 80. XX wieku.

Wyposażenie wewnętrzne kościoła zachowało się w dużej liczbie:

• ołtarz główny – barokowy z pierwszej połowy XVIII wieku. Znajdują się na nim figury świętych Mikołaja i Marcina i obraz przedstawiający patronkę Śląska, św. Jadwigę;
• ołtarz północny – ufundowała i zaprojektowała go Anna Justyna Loweneron z Turawy, a stworzył opolski mistrz stolarski Casper Żołądek w 1718 roku, ozdabiając figurami św. Antoniego, Sebastiana, Jana Nepomucena i Rocha. Rodzina von Loweneron (Lowencron) była właścicielami miejscowości w XVIII wieku, a Anna Justyna właścicielką w latach 1746-1754;
• Trzeci ołtarz – stoi w południowej części transeptu. Znajdują się na nim rzeźby św. Michała Archanioła, Franciszka Ksawerego i św. Jerzego;
• stolarka okienna i drzwiowa;
• Stacje drogi krzyżowej umieszczone w rokokowych ramach z XVIII i XIX wieku. Zauważalne są na nich silne wpływy sztuki ludowej;
• barokowa ambona, chrzcielnica oraz konfesjonały;
• Na dzwonnicy znajdują się dwa dzwony, pochodzące jeszcze prawdopodobnie z poprzedniej świątyni w Bierdzanach. Jeden z nich powstał w 1503 roku, a drugi 1521 roku.

Legendy o bierdzkiej śmierci krążyły wśród mieszkańców niewielkiej miejscowości od lat, jednak nikt z żyjących nie wiedział skąd się wzięły te podania. Pod koniec lat 60. XX wieku ksiądz Marian Żagań postanowił w końcu odnowić niszczejącą świątynię, sprowadzając rzeźbiarza plastyka, snycerza i witrażystę Pawła Sznelę z Bytomia. Ówcześnie ściany pokryte były zieloną farbą olejną. W czasie prac odkryto stare polichromie z kompozycjami figuralnymi z Nowego i Starego Testamentu z XVIII wieku. Odrestaurowano je w latach 1970-1979. Przy bocznych drzwiach wejściowych na ścianie nawy odnaleźć można malunek kościotrupa/śmierci, która przybyła po dusze umierającego kupca. Symbolem przemijania staje się w tym przypadku klepsydra trzymana przez kościaną dłoń. Wydaje się także, że pomiędzy oboma postaciami dochodzi do jakiś pertraktacji, gdyż przed umierającym znajduje się pergaminową księga, a w dłoni trzyma pióro. Czyżby podpisywał cyrograf…

Bierdzka smierć

Telewizja Katowice wyprodukowała film dokumentalny Antoniego Halora Małe i niespodziewane odkrycie Śmierci, w ramach cyklu Magiczny świat Górnego Śląska. O bierdzkiej śmierci wspomina w Nowej księdze przysłów polskich słynny pedagog i etnolog Józef Lompa. W swym dziele Lompa zawarł takie przysłowie: Wyglądasz jak śmierć bierdzańska. 28 maja 1954 roku kościół znalazł się w rejestrze zabytków województwa opolskiego pod numerem103/54.

Na stronie internetowej https://zabytek.pl/pl/obiekty/bierdzany-kosciol-parafialny-pw-sw-jadwigi można zapoznać się z kartami ewidencyjnymi zabytku.