Antropolog Otto Reche
2 kwietnia 2023Wielką karierę naukową Otto Reche zatrzymały jego poglądy rasowe i bliska współpraca z nazistami. Kontrowersyjny naukowiec do końca swoich dni bronił wyznawanych przez siebie poglądów
Otto Carl Reche urodził się 24 maja 1879 roku w Kłodzku w rodzinie ewangelików. Wykształcenie akademickie Reche pobierał we Wrocławiu, gdzie studiował zoologię, anatomię porównawczą, antropologię u Ernsta Haeckela (1834 – 1919) i Johannesa Walthera (1860 – 1937) oraz botanikę u Ferdinanda Albina Paxa (1856 – 1942), w Jenie, gdzie studiował później geografię u Karla Dovego (1863 – 1922), a na końcu w Berlinie nauki przyrodnicze. Uczęszczał także na kursy paleontologii organizowane przez Fritza Frecha (1861 – 1917), antropologii i etnologii u Georga Thileniusa (1868 – 1937) oraz filozofii i psychologii prowadzone przez Hermanna Ebbinghausa (1850 – 1909). W 1904 roku Reche doktoryzował się na Uniwersytecie we Wrocławiu pracą z zakresu anatomii porównawczej i zoologii pod kierunkiem Willy’ego Kükenthala(1861 – 1922). Temat pracy brzmiał O formie i funkcji kręgosłupa szyjnego wielorybów (Über Form und Funktion der Halswirbelsäule der Wale).
Po studiach Reche znalazł pracę w stolicy Śląska, gdzie pracował pod kierownictwem Hansa Segera (1864 – 1943) w Muzeum Starożytności Śląskich (Museum schlesischer Altertümer), a następnie w Museum für Völkerkunde w Berlinie w latach 1904-1906, jako wolontariusz pod kierownictwem znanego antropologa Felixa von Luschana (1854 – 1924). Później jako wykładowca trafił do Instytutu Kolonialnego w Hamburgu, gdzie pracował do 1919. Dodatkowo na stanowisku docenta prowadził dział etnologi w hamburskim muzeum aż do 1924 roku. W czasie pobytu w Hamburgu ożenił się z Margarethe Wehmeyer.
Otto Reche przy pracy.
Zaangażowanie w Instytucie Kolonialnym przyniosło Rechowi możliwość wzięcia udziału w latach 1908-1909 w wielkiej Wyprawie Południowo-Pacyficznej. Jej pomysłodawcą był dyrektor hamburskiego Museum für Völkerkunde Georg Thilenius. W czasie jej trwania zebrano około 15 000 obiektów antropologicznych i etnograficznych oraz dokonywano na szeroką skalę pomiarów i badań rasowych. Z dzisiejszej perspektywy wyprawa oraz jej członkowie nie zawsze używali pokojowych metod zdobywania informacji i obiektów, była także w dużej mierze pionierska – sfilmowano na przykład wybuch gejzeru w zatoce Hannam. Wyprawa dotarła także na odległość 416 km w dół Sepiku, nazywanego wówczas rzeką Cesarzowej Augusty (Kaiserin Augusta Fluss). Rezultatem wyprawy stała się seria wydawnicza poświęcona poszczególnym celom wyprawy. Otto Reche został autorem tomu poświęconego rzece Królowej Augusty. W 1911 roku Reche został kierownikiem działu hamburskiego Museum für Völkerkunde.
Od 1915 roku do 1917 roku Reche w stopniu oficera Landsturmu brał udział na froncie wschodnim w walkach I wojny światowej, w czasie których odniósł rany. Po powrocie z frontu poświęcił się badaniom naukowym, prowadząc je, między innymi na jeńcach wojennych, co zaowocowało habilitacją z antropologii i etnologii na Uniwersytecie w Hamburgu. W 1924 roku został profesorem zwyczajnym na Uniwersytecie Wiedeńskim, a rok później założył Wiener Gesellschaft für Rassenpflege, czyli wiedeńskie stowarzyszenie ochrony rasy.
W 1926 roku wraz z lekarzem marynarki wojennej Paulem Steffanem (1885 – 1957) założył Niemieckie Towarzystwo Badań nad Grupami Krwi (od 1927 roku zaczął się ukazywać organ prasowy tego towarzystwa: Journal of Racial Physiology). W tym okresie został także dyrektorem Instytutu Antropologicznego Uniwersytetu Wiedeńskiego, a jego poglądy zaczęły cieszyć się coraz większym zainteresowaniem.
1 września 1927 roku objął posadę przewodniczącego katedry antropologii i etnologii na Uniwersytecie w Lipsku. Instytut ten w przyszłości miał zostać przemianowany na Instytut Ras i Etnologii. 11 listopada 1933 roku podpisał deklarację profesorów niemieckich uniwersytetów i szkół wyższych popierających Adolfa Hitlera i państwo narodowosocjalistyczne w czasie wyborów do Reichstagu.
Reche był blisko związany z nazistami i popierał ich działania. Zajmował się tworzeniem rodowodów rasowych, a także badaniami antropologicznymi Łużyczan. 1 maja 1937 roku Reche wstąpił do NSDAP; był także członkiem pomniejszych organizacji nazistowskich.
W 1939 roku nad Europą czarne chmury zmieniły się w burzę z piorunami. Nazistowski atak na Polskę Reche podsumował w jednym z listów do nacjonalistycznego historyka Alberta Brackmanna (1871 – 1952):
potrzebujemy Raumu, ale bez polskich wszy na naszym futrze. Jestem absolutnie zdania, że strona rasowo-naukowa jest decydująca w rozwiązaniu wszystkich tych kwestii, ponieważ nie chcemy w przyszłości budować na Wschodzie narodu niemieckiego, który byłby tylko językowo zgermanizowanym, rasowym misz-maszem, z silnymi elementami azjatyckimi i o polskim charakterze. To nie byłby żaden niemiecki Volk, ani kamień węgielny pod niemiecką przyszłość!…Ponieważ znam również warunki antropologiczne w Polsce i wiem, co jest rasowo i dziedzicznie przydatne w tym narodzie, a co w każdym razie należy wyprzeć z niemieckiego obszaru osadniczego, uważam, że zebrałem w ciągu wielu lat kilka pomysłów, które powinny być teraz wykorzystane dla ogólnego dobra i dla naszej przyszłości.
60-letni Reche
24 września 1939 roku wydał Leitsätze zur bevölkerungspolitischen Sicherung des deutschen Ostens, czyli Wytyczne dla bezpieczeństwa polityki ludnościowej niemieckiego Wschodu. Stworzył także system szkoleń dla osób, które miały zasądzać o zdolności polskich dzieci do germanizacji. Był apolegetą czystości rasy aryjskiej i ostrzegał przed mieszaniem sie z innymi narodami. Jego teorie głosiły i jawnie popierały wyniszczenie obcych narodów.
W czasie wojny zasiadał w zarządzie Niemieckiego Towarzystwa Higieny Rasowej i Niemieckiego Towarzystwa Badań Rasowych. 16 kwietnia 1945 roku Reche został aresztowany przez Amerykanów. Po zwolnieniu pracował jako biegły sądowy przygotowując miedzy innymi ekspertyzy ojcostwa.
Reche dokonał w toku swoich badań nad grupami krwi kilku odkryć, które rozwinęły później badania medyczno-naukowe. W zbiorach archiwum Uniwersytetu w Lipsku znajduje się duża kolekcja autochromów – fotografii na szklanych płytkach, wykonanych przez Reche w czasie II wojny światowej i przed nią. Ilustrują one badania rasowe prowadzone przez Reche i przedstawiają w dużej części portrety oraz widoki wsi i krajobrazów z terenów serbołużyckich, niemieckich i polskich. W 1939 roku z okazji 60-urodzin Rechego ukazała się książka Kultur und Rasse. Otto Reche zum 60. Geburtstag – zbiór esejów i artykułów dedykowanych mu przez jego uczniów i przyjaciół.
Otto Reche i jego kontrowersyjna polityczna aktywność koncentrowała się na rewizji wschodniej granicy Niemiec po I wojnie światowej, a także po 1933 roku na próbie naukowego udokumentowania potrzeby polityki III Rzeszy, szczególnie w kontekście wschodnim, w tym popieraniu polityki wyniszczenia na wschodzie Europy. Przeżywająca złote czasy w nazistowskich Niemczech teoria rasowości ludzkości, a tym samym badania antropologiczne zyskały duży rozgłos. Czołowi przedstawiciele antropologii ras, a więc Reche, a także Egon von Eickstedt (1892 – 1965), Theodor Mollison (1874 – 1952), Wilhelm Gieseler (1900 – 1976) oraz Oswald Menghin (1888 – 1973) uzyskali ogromne możliwości, a ich badania finansowane były z budżetu państwa. Dla Rechego wychowanego na Śląsku, kraina ta stała się doskonałym terenem badawczym, na którym od setek lat żyli Germanie i Słowianie w bezpośredniej bliskości.
Otto Reche zmarł 23 marca 1966 roku w Großhansdorf nieopodal Hamburga. Do jego najważniejszych prac (część z nich ma silny kontekst rasowy i rasistowski) należą:
- Der Kaiserin-Augusta-Fluß, Hamburg 1913.
- Zur Ethnographie des abflußlosen Gebietes Deutsch-Ostafrikas auf Grund der Sammlung der Ostafrika-Expedition (Dr. E. Obst) d. Geographischen Gesellschaft in Hamburg, Hamburg 1914.
- Zum 25jährigen Bestehen des Vinderen-Laboratoriums in Oslo, München 1932.
- Das frühneolithische Skelett von Gross-Tinz in Schlesien, Leipzig 1933.
- Kaiser Karls Gesetz zur politischen und religiösen Unterwerfung der Sachsen, Leipzig 1935.
- Die Rassenmischung beim Menschen, München 1936.
- Rasse und Heimat der Indogermanen, München 1936.
- Die Bedeutung der Rassenpflege für die Zukunft unseres Volkes, 1938.
Bibliografia
- Geisenhauner, Katja: Otto Reches Rassenkunde als Leitwissenschaft und Basis seines Engagement für den NS-Staat. [w:] Völkische Wissenschaften im 20. Jahrhundert. Hrsg. und
- https://de.wikipedia.org/wiki/Otto_Reche
- https://research.uni-leipzig.de/catalogus-professorum-lipsiensium/leipzig/Reche_118/
- http://www.germananthropology.com/short-portrait/otto-reche/260
