Przyroda Śląska: Rezerwat roślinności kserotermicznej „Ligota Dolna”

Kamienna Góra położona jest nieopodal Ligoty Dolnej w województwie opolskim, dzięki swojej specyficznej budowie geologicznej oraz mikroklimatowi jest miejscem nie tylko o znaczeniu historycznym, ze względu na wydobywany tutaj wapień oraz dzieje lotniska szybowcowego, ale także przyrodniczym. Dzisiaj większą część wzgórza zajmuje rezerwat roślinności kserotermicznej.

Wzgórze nazywane Kamienną Górą liczy 321 metrów nad poziomem morza. Charakterystyczny mikroklimat tego miejsca powstał za sprawę wielu unikatowych czynników. Należą do nich te o znaczeniu geologicznym, a więc ostańcowy charakter wzgórza (czyli wzniesienia powstałego w wyniku wietrzenia oraz erozji), liczne wychodnie skalne oraz skaliste urwiska. Ważnym czynnikiem jest także cienka warstwa gleby pokrywająca wzgórze. Składa się ona w zdecydowanej większości z tak zwanych rędzin czyli gleby darniowo-węglanowej charakterystycznej dla obszarów na których występują skały wapienne, a także pararędzin. Nie bez znaczenia na wykształcenie się roślinności kserotermicznej mają również warunki pogodowe. Nasłonecznienie z_dużą dobową amplitudą temperatur (co prowadzi do okresowych, wysokich temperatur gleby oraz warstw powietrza występujących bezpośrednio nad nią) oraz silne wiatry, a_także sama ekspozycja wzgórza, stojącego niczym samotna góra wśród równin.

Rezerwat przyrody Ligota Dolna został utworzony w_1959 roku i_obejmował wtedy 4,90 ha. Zarządzenie Ministra Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego z tego roku doprowadziło do objęcia północno-zachodniego i południowo-zachodniego zbocza Kamiennej Góry ścisłą ochroną w celu zachowania pozostałości kserotermicznych zbiorowisk roślin.

Kamienna Góra zbudowana jest z pokrytych cienką warstwą próchniczej gleby kamieni muszlowych, które w licznych przypadkach wychodzą na powierzchnię. Kamienie te to wapienie środkowego triasu, głównie odporne na erozję warstwy gogolińskie i terebratulowe. Można je doskonale zauważyć na krawędziach wzgórza. Płaska partia grzbietowa wzgórza (wierzchownia ma kształt owalny o wymiarach 350m x 750m) spowodowała, że w latach 20. XX wieku utworzono tutaj lotnisko szybowcowe, co w pewny sposób, dość nieświadomie przyczyniło się do zachowania unikalnej flory tego obszaru. Nie bez znaczenia był również fakt, że okoliczni mieszkańcy, a także ci należący do pobliskiego folwarku należącego do hrabiów z Żyrowej wypasali na wzgórzu owce i krowy. Murawy kserotermiczne powstają bowiem najczęściej w wyniku działalności człowieka, a więc po wycięciu lasów, w tym przypadku pierwotnej puszczy bukowej (jej fragmenty zachowały się do dzisiaj) i długoletnim wypasaniu owiec i krów.

W zdecydowanej większości murawy kserotermiczne powstały właśnie dzięki nieświadomej działalności człowieka. Do ich cech charakterystycznych należy sezonowość od wczesnej wiosny, poprzez późną wiosnę i lato, kiedy życie muraw rozwija się najbujnej, poprzez krótki okres spoczynku i znowu zwiększoną aktywność jesienią. Kamienna Góra charakteryzuje się występowaniem trzech rodzajów muraw kserotermicznych:

• murawa naskalna (rozchodnik biały i czosnek skalny),
• murawa niska (kostrzewa bruzdkowana, tymotka Böhmera, macierzanka zwyczajna, przetacznik kłosowy)
• zarośla kserotermiczne (ligustr pospolity, śliwa tarnina)

W 2011 roku rezerwat został powiększony o ponad 2 ha. Przyłączona północna strona wzgórza porośnięta jest ciepłolubnymi roślinami (okrajki, ciemiężyk drobnokwiatowy, lebiodka pospolita).

Wspomniane murawy kserotermiczne oraz ciepłolubne zarośla krzewiaste są miejscami dającymi schronienie niezwykle bogatej ilości fauny i flory. Na obszarze rezerwatu występują liczne gatunki mszaków i porostów oraz ponad 200 gatunków roślin naczyniowych. Wiele z tych roślin to gatunki chronione lub rzadkie (czosnek skalny, len austriacki, ożanek pierzastosieczny, rozchodnik biały, ligustr pospolity, śliwa tarnina, szakłak pospolity, głóg jednoszyjkowy, dzika róża, rozchodnik biały, szparag lekarski, chaber miękkowłosy, goździk kartuzek, a także dziewięćsiła bezłodygowa). Pojawiają się także rośliny, które na Śląsku opolskim mają status zagrożonych: oman szlachtawa, goździk kartuzek, żebrzyca roczna, pajęcznica gałęzista, skalnica trójpalczasta, rozchodnik biały, czosnek skalny, marzanka pagórkowa, len austriacki.

W_ligockim rezerwacie można spotkać wiele interesujących gatunków motyli, a to właśnie dzięki roślinności kwiatowej, bujnie rozwijającej się na murawach kserotermicznych. W czasie badań terenowych przeprowadzonych w latach 60. XX wieku stwierdzono występowanie 599 gatunków motyli dziennych i nocnych. Obecnie niestety występuje tutaj od kilkunastu do kilkudziesięciu gatunków. Spotkać można pazia królowej. Masowo pojawiają się: zmrocznik wilczomlecz, zmrocznik pazik, zawisak tawulec, kraśnik sparcetek, modraszek korydon.

Paź królowej (Papilio machaon).

Na terenie rezerwatu występuje rzadki gatunek węża – gniewosz plamisty, a także żmija zygzakowata i jaszczurka zwinka. Z ptaków gnieździ się tu: kos, drozd śpiewak, pokląskwa, dzierzba gąsiorek, pokrzewka cierniówka.

Niestety rezerwat “Ligota Dolna” to także przykład błędnych decyzji popełnionych jednak w dobrej intencji. Po jego utworzeniu rezerwat objęty był tak zwaną ochroną ścisłą. Wiązało się to z tym, że zakazano na jego terenie jakiejkolwiek interwencji człowieka. Jak już wiemy jednak murawy kserotermiczne powstają właśnie w wyniku takiej działalności. Wkrótce zostały one niemal wyparte przez odrodzone drzewa oraz krzewy, a co za tym idzie gleba zubożała w znacznym stopniu i zanikły siedliska występowania motyli. Od 2010 roku pracownicy Parku Krajobrazowego Góra św. Anny starają się naprawić błędy swoich poprzedników i odtworzyć murawy.