Rezerwat przyrody Góra Gipsowa

Niewielki rezerwat ma na celu ochronę jednego z nielicznych stanowisk roślinności stepowej na obszarze południa Polski. Rezerwat znajduje się na południowym stoku niewielkiego wzniesienia nazwanego Górą Gipsową. Ten niewielki obszar ukazuje zakres wędrówki roślin stepowych, które przekroczyły Bramę Morawską.

Odrębność Gipsbergu (czasami nazywanego Kalkbergiem), a więc Góry Gipsowej została odkryta w pierwszym piećdziesięcioleciu XIX wieku. Bracia Herrnhut, którzy na początku XIX wieku założyli seminarium duchowne w Gnadenfeld (Pawłowiczki) na Górnym Śląsku i prowadzili również badania botaniczne, odkryli ten teren już w 1823 roku, badając jego roślinność. Przyrodnik i botanik Friedrich Wilhelm Kölbing (1803-1850), uznany badacz przyrody Górnych Łużyc i Śląska już w 1837 roku napisał o wyjątkowości tego obszaru, porównując go do flory i fauny Stepu Pontyjsko-Kaspijskiego, znajdującego się na granicy Europy z Azja, na południu Starego Kontynentu.

Nauczyciel tkactwa w Królewskiej Szkole Tkackiej w Kietrzu, a także zapalony przyrodnik-amator Richard Keilholz (1873-1937). Zbierał on rzadkie rośliny, w latach dwudziestych opracował pierwszy kompletny systematyczny opis pontyjskiego zbiorowiska roślinnego Góry Gipsowej i opisał ponad 40 występujących tam rzadkich roślin. Od 1926 roku Keilholz rozpoczął starania o objęcie tego obszaru ochroną. W tym czasie opublikował on także dwie ważne prace dotyczące roślinności i wyjątkowości Góry Gipsowej:

• Die pontische Pflanzengemeinschaft der Gipsberge bei Katscher („Der Oberschleiser” 9, 1927);
• Die Flora der Gipsberge von Dirschel bis Katscher („Leschwitzer Tischkerierkalender” 2, 1927 i 3, 1928).

Już rok później w czerwcu 1827 roku prowincjonalne władze do Spraw Ochrony Pomników Przyrody w Prowincji Śląskiej Rejencji Opolskiej zwiedziły teren Góry Gipsowej. Do osób, które wzięły udział w wyciecze należeli Keilholz, lokalny przyrodnik, aktywista na rzecz ochrony rodzimej przyrody oraz nauczyciel gimnazjalny Gustav Eisenreich, archeolog i urzędnik władz prowincji baron Bolko von Richthofen i burmistrz Kietrza, Greinert.

W 1932 roku miasto Kietrz stało się właścicielem rezerwatu przyrody “Höhe 285,5 (Pontischer Hügel), jednak dopiero 23 marca 1935 roku władze rejencji opolskiej utworzyły „Obszar Przyrody Chronionej Wapienna Góra koło Kietrza” (Naturschutzgebiet Kalkberg bei Katscher) o powierzchni 33,65 arów. Stosowne rozporządzenie zostało opublikowane w Amtsblatt der Regierung zu Oppeln, Stck 13 z dnia 30.03.1935 rok. W zarządzeniu tym wymieniono listę rzadkich roślin występujących na tym terenie: ostrożeń panoński (Cirsium pannonicum), złocień baldachogroniasty (Tanacetum corymbosum subsp. corymbosum), dziewanna fioletowa (Vebascum phoeniceum), oman wierzbolistny (Inula salicina), przeniec różowy (Melampyrum arvense), rutewka mniejsza (Thalictrum minus).

Po wojnie polscy przyrodnicy ponownie odkryli to miejsce. W 1953 roku po wizytacji tego miejsca pisano:

Rezerwat położony jest na terenie pagórkowatym, częściowo porośnięty lasem. Las rośnie na stoku południowym i zaliczyć go można do zespołu grabowo-debowego. W runie z gatunków charakterystycznych występują: gwiazdnica wielkokwiatowa (Stellaria holostea) i turzyca drżączkowata (Carex brizoides).  Poza tym spotyka się licznie konwalie majową, przytulię rozłogową, lilie złotogłów, kokoryczkę wielokwiatową. Pojedynczo występuje ciemiężyk białokwiatowy, jastrzębiec sabaudzki.

Zarządzenie nr 368 Ministra Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego z 24 grudnia 1957 roku uznawało rezerwat Góra Gipsowa o powierzchni 1,02 ha na terenie należącym do gospodarstwa Krotoszyn na terenie miasta Kietrz.  W latach 2010-2012 Dolnośląski Ruch Ochrony Przyrody realizował na tych terenach projekt Czynna ochrona muraw kserotermicznych w rezerwacie Góra Gipsowa w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Opolskiego na lata 2007–2013.

W latach 1812-1872 na południowym stoku Gipsowej Góry prowadzono eksploatację złóż gipsu metodą podziemną, po drugiej wojnie światowej wydobycie gipsu przeniosło się kilkaset metrów dalej do kopalni Dzierżysław. W ostatnich latach systematycznie zwiększano powierzchnię rezerwatu. W 2013 roku z 1,02 ha zwiększono obszar do 1,72 ha, a w 2016 roku do 8,65 ha.

Rezerwat ma na celu ochronę zespołu roślinności murawowej, położonej wśród pól uprawnych i ugorów na południowo-zachodnim zboczu Góry Gipsowej. Na tym obszarze (morfologicznie jest to Płaskowyż Głubczyski) dominującą formą krajobrazu są niewielkie wzniesienia poprzecinane zagłębieniami i dolinami rzek. Geologicznie dominują na tym obszarze utwory kredowe oraz tortony (osady morza mioceńskiego), które znajdują się na podłożu dolnokarbońskim.Stale występują na terenie parku osuwiska, najczęściej w wyniku opadów atmosferycznych.

Na terenie rezerwatu znajdują się stanowiska roślin stepowych i zaroślowych, m.in. dzwonek boloński (Campanula bononiensis L.), traganek pęcherzykowaty (Astragalus cicer L.), przewiercień sierpowaty (Bupleurum falcatum L.), ostrożeń pannoński (Cirsium pannonicum),  dziewięćsił bezłodygowy (Carlina acaulis L.), szczodrzeniec główkowaty (Chamaecytisus supinus L.), gorysz siny (Peucedanum cervaria L.), pięciornik biały (Potentilla alba L.), róża francuska (Rosa gallica L.), żebrzyca roczna (S. annuum), kostrzewa walezyjska (Festuca valesiaca Schleich. ex Gaudin), oman szorstki (Inula hirtaL.), perz siny (Elymus hispidus), owsica łąkowa (Avenula pratensis L.).

Wiele form ochrony pomimo, że zaleconych zapewne w dobrej wierze doprowadziło do uszczerbków w rezerwacie. Szczególnie zakaz wypasu zwierząt spowodował być może nieodwracalne szkody. Ponowne zalesianie przez ekspansywne gatunki drzew, takie jak śliwa tarnina, robinia akacjowa czy brzoza brodawkowata powoduje zanikanie muraw.