Zamek w Otmuchowie

Zamek w Otmuchowie to warownia o bogatej i długiej historii. Wielokrotnie oblegana, zdobywana i niszczona, odradzała się pod rządami wrocławskich biskupów niczym feniks z popiołów, aż trafiła w ręce słynnej rodziny Humboldtów, którzy w latach międzywojennych XX wieku sprzedali ja miastu.

Pierwszym grodziskiem jaki powstał w tym miejscu lub jego bezpośredniej okolicy była osada słowiańskiego plemienia Ślężan. Kolejny gród w tym miejscu założyli biskupi wrocławscy, na zlecenie których powstała drewniana warownia otoczona palisadą, co potwierdza dokument z 1155 roku, w którym stwierdzono, że Otmuchów to kasztelania biskupia. W 1241 roku warownię zniszczyli Tatarzy.  W pierwszej połowie XIII wieku istniało już murowane castrum, wzniesione najprawdopodobniej przez wrocławskiego biskupa Tomasza I (biskup wrocławski w latach 1232–1268). W swych początkach składał się on z muru obwodowego, który otaczał kaplice i duży budynek mieszkalny. W 1284 roku książę Henryk IV Prawy (Probus), ówczesny książę wrocławski i krakowski w czasie konfliktu z biskupem wrocławskim Tomaszem II zdobył i spalił otmuchowski zamek (po czym kazał rozebrać go do gołej ziemi oraz zasypać fosę), który jednak odbudowano kilka lat później. W czasie gdy sakrę biskupią nad Wrocławiem dzierżył Przecław z Pogorzeli, doprowadzając do złotego wieku biskupstwa wrocławskiego Otmuchów stał się stolicą ziemi nysko-grodkowskiej – prywatnego księstwa biskupów wrocławskich. W tym czasie powiększono zamek, wzniesiono wieżę oraz rozbudowano mury obronne.  Wojny husyckie zaważyły na dalszej historii miasta, nawet pomimo tego, że pierwsze z oblężeń, które miało miejsce w 1428 roku sam zamek przetrzymał. W 1430 roku zamek stał się ponownie celem oblężenia. Zaciekłość husytów spowodowana była tym, że umieszczono w nim skarbiec biskupów wrocławskich. W czasie oblężenia z 1430 roku dowódca obrony zamku Nikolaus von Alzenau poddał się husytom, za co później spotkała go kara śmierci we Wrocławiu. Do 1435 roku na zamku siedzieli husyci, którzy opuścili go po otrzymaniu okupu w wysokości 1100 kup groszy. W 1443 roku zajęli go jednak ponownie pod wodzą Hinko Kruszyny z Lichtenbergu i ponownie opuścili po otrzymaniu okupu. Po wojnach husyckich zniszczone miasto i zamek straciły na znaczeniu na rzecz pobliskiej Nysy, nawet pomimo tego, że kolejny biskup wrocławski Jan IV Roth nie szczędził grosza na rozbudowę warowni. Pod koniec XVI wieku przebudowano zamek w stylu renesansowym za czasów biskupa Andreasa Jerina oraz dostosowano do nowych technik wojennych a w latach 1623-1624, biskup Karl Österreich kazał go ponownie przebudować i przekształcić w rezydencję myśliwską. Pod koniec wojny trzydziestoletniej oddziały szwedzkie pod dowództwem generała Arvida Wittenberga zburzyły warownię, która została odbudowana dopiero przez następnego biskupa wrocławskiego Karola Ferdynanda Wazę.

W latach 1536-1537 palatyn, a późniejszy książę-elektor Ottheinrich (1502-1559) odbył podróż do Krakowa, w czasie której wykonał piórkiem 65 akwarelowych wizerunków miast środkowoeuropejskich. Jest to najstarszy znany wizerunek – weduta tego miasta.

Pod koniec XVII wieku na zlecenie biskupa Ludwika Neuburga doszło do przebudowy zamku w stylu barokowym, a w 1707 roku zakończono budowę tzw. Zamku Dolnego. W czasie wojen śląskich zamek i miasto zostały zbombardowane przez wojska pruskie dowodzone przez generała Schwerina, a następnie włączone do państwa pruskiego.

Plan przedstawiający miasto Otmuchów w XVIII wieku.

W 1807 roku Otmuchów został zajęty przez armię Napoleona. W zamku utworzono szpital dla francuskich żołnierzy. Znajdowała się tam także kwatera francuskiego generała Vandamme’a. W 1810 roku księstwo biskupie przestało istnieć – zostało zsekularyzowane, a Otmuchów stał się własnością Hohenzollernów.

Urodzony w Bolesławcu malarz i grafik Theodor Blätterbauer (1823-1906) namalował widoki i pejzaże wielu miejsc na Śląsku. Tutaj widok na Otmuchów z drugiej połowy XIX wieku.

W 1820 roku Otmuchów za zasługi trafił w ręce Wilhelma von Humboldta, który dokonał znacznych przebudów. Za namową swego brata Alexandra utworzono ogród, w miejscu po części rozebranych obiektów dawnego grodu. Zamek w Otmuchowie znajdował się w rękach rodu Humboldtów do 1929, kiedy to Bernhard Humboldt-Dachröden sprzedał zabudowania gminie Otmuchów. Po II wojnie światowej stopniowo odnawiano budynki i prowadzono prace archeologiczne, a w latach 1869-1973 przystosowano obiekt do usług hotelowych.

Otmuchowski zamek, dzisiaj zwany Górnym znajduje się na liczącym 225 m wysokości wzgórzu. W średniowieczu i nowożytności warownia włączona była w system fortyfikacji miejskich. Obecnie zachowane dwa budynki liczą 4 kondygnacje. Do naszych czasów zachowała się również wieża strażnicza.

Litografia z przedstawieniem widoku na zamek Otmuchów w 1857 roku.

Najstarszą zachowana części zamku w Otmuchowie jest budynek przy bramie południowo-wchodniej. Dysponuje in murami o grubości przekraczającej 2 metry. Najwyższym punktem jest oczywiście wieża obronna ulokowana w północnej części, która początkowa było wolno stojącym obiektem obronnym, a dopiero później włączono ja do systemu fortyfikacji. Zbudowano ją na planie kwadratu, a u szczytu zastosowano założenie obronne, zwane machikułami. Na wieży znajduje się także herb jednego z biskupów wrocławskich – Andreasa von Jerina. Zastosowano również w tym wypadku zdobienia sgraffitowe. Reszta zamku w większości została niemal całkowicie zmieniona, najpierw w XIX wieku w czasie rządów von Humboldta, kiedy to część zamku wyburzono i założono ogród, a następnie w czasach najnowszych.

Friedrich Bernhard Wernher (ok. 1690-1776) – rysownik oraz porucznik wojsk inżynieryjnych, urodzony nieopodal Kamienia Ząbkowickiego. Pomimo utraty sporej części jego dziedzictwa, zachowało się 5 tomów Topografii Śląska, zawierających 2742 strony własnoręcznego pisma i 1183 jego kolorowanych akwarelą rysunków piórkiem. U góry można zobaczyć jeden z jego rysunków przedstawiających Otmuchów.

Dziedziniec ozdabia altanka nad studnia. Do wnętrza zamku prowadza stąd tak zwane końskie schody. Ich potoczna nazwa wywodzi się stąd, że ich budowę zlecił chory biskup wrocławski Ludwik Filip Sinzendorf w I połowie XVIII wieku, aby można go było wnosić na górę w lektyce. W samym zamku można oglądać salę rycerską i tzw. głodową, gdzie przetrzymywano skazańców. Uważna osoba zauważ nawet ślady napisów wydrapywanych przez nich paznokciami w murach.

Plan zamku Otmuchów według historyka sztuki i profesora Wyższej Szkoły Technicznej we Wrocławu Günthera Grundmanna.
1 – wieża, 2 – wozownia, 3 – ganek, 4 – pawilon wejściowy, 5 – Końskie schody, 6 – wjazd do zamku, 7 – dziedziniec, 8 – skrzydło wschodnie z XV w., 9 – najstarsza część skrzydła wschodniego, 10 – XVII-wieczne skrzydło zachodnie i południowo -zachodnie rozebrane w XIX w., 11 – skrzydło północno-zachodnie z końca XVI wieku, 12 – studnia

Karta pocztowa pochodząca z 1913 roku, na której widnieje panorama Otmuchowa wraz z zamkiem.

Plan Lothara Billera przedstawiający Otmuchów z XIV wieku po lewej stronie i z XIX wieku.

BIBLIOGRAFIA:

https://zamkomania.pl/otmuchow.php

Perzyński, Marek: Zamki, twierdze i pałace Dolnego Śląska i Opolszczyzny. Wrocław: Wrocławski Dom Wydawniczy, 2006.