XIX-wieczna architektura Krapkowic

Krapkowice to miasto powiatowe w województwie opolskim. W XIX wieku przeżywało ono gwałtowny rozwój przemysłowy i budowlany, co zaowocowało kilkoma ciekawymi przykładami architektury.

Zarys historii Krapkowic

Miasto Krapkowice położone jest po obu stronach rzeki Odra, w środkowej części powiatu, który swoja nazwę wywodzi właśnie od tego miasta. To tutaj wpada do Odry wypływająca z Jesionków w Czechach Osobłoga. Miasto jest położone na skrzyżowaniu ważnych szlaków komunikacyjnych z Opola do Kędzierzyna- Koźla i Raciborza oraz z Nysy i Prudnika do Strzelec Opolskich. Obecnie jest ono siedzibą powiatu i zamieszkuje je prawie 18 tysięcy ludzi na powierzchni 21 km². Po raz pierwszy wzmiankowane było w XIII wieku pod nazwą starosłowiańską Chrakowiece (od nazwiska Chrapek), wspominana jest wtedy również po raz pierwszy osada rybacka Otmęt, będąca dziś dzielnicą Krapkowic (przypuszcza się, że już w XIII wieku zamek w Otmęcie był w posiadaniu zakonu templariuszy).  W starożytności przebiegał w rejonie Krapkowic szlak łączący Cesarstwo Rzymskie z Morzem Bałtyckim. Prawa miejskie na prawie magdeburskim Krapkowice otrzymały najprawdopodobniej w 1275 roku z rąk księcia opolskiego Władysława. W 1330 roku po raz pierwszy wzmiankowany był kościół w Krapkowicach, który w okresie od 1537 roku do 1629 znajdował się w rękach protestantów. W pierwszej połowie XVI wieku Krapkowice przyszły pod jurysdykcję Habsburgów, którzy po kilkudziesięciu latach sprzedali miasteczko rodzinie Redernów. Rodzina ta miała niebagatelny wpływ na życie Krapkowic. To właśnie w czasie jej panowania miasto przeżywało dynamiczny rozwój, a na Odrze między Krapkowicami i Otmętem powstał drewniany most łączący obie miejscowości. Niestety w czasie wojny trzydziestoletniej przez okolice przeszły różne zwaśnione wojska, a w 1638 prawie całe, w tym drewniany most na Odrze, spłonęło. W 1742 roku Krapkowice zostały włączone w obręb państwa pruskiego. W 1765 po wygaśnięciu linii Redernów nowym właścicielem został Karol Wilhelm von Haugwitz.

Krapkowice w XIX wieku

Pierwsza połowa XIX wieku to dramatyczny okres w dziejach Krapkowic. Liczba mieszkańców w 1834 wynosiła 2.157 osób. Miasto wielokrotnie niszczyły pożary, dokładnie w latach 1841, 1852 i 1854. Po ostatnim z nich, rozebrano ruiny spalonego ratusza, który już nigdy nie powrócił na krapkowicki rynek. Klęska głodu, jaka nawiedziła Śląsk w 1847 roku, nie ominęła Krapkowic. Dopiero lata 70-te XIX wieku przyniosły pewną poprawę. Po wygranej przez Prusy wojnie z Francją w 1871 roku, zaczęła napływać kontrybucja wojenna, której znaczną część przeznaczono na rozwój ekonomiczny państwa. Ostatecznie pieniądze płynące od pokonanej Francji rozpoczęły czasy prosperity miasta, które wkroczyło w XX wiek z nowo wybudowanym mostem, który powstał nad Odrą jeszcze we wrześniu 1887 roku i ponownie połączył Krapkowice z Otmętem. W grudniu 1896 roku prywatna spółka Lenz und Compagnie przy wsparciu miejskiego magistratu, wybudowała i uruchomiła linię kolejową biegnącą z Prudnika, przez Krapkowice do Gogolina. Tymczasem w mieście pojawił się Adolf Baron, aplikant sądowy z Wrocławia, który okazał się niezwykłym wizjonerem. W maju 1898 roku objął on funkcję burmistrza. Przełom wieków XIX i XX był dla Krapkowic okresem intensywnego rozwoju. Dzięki poprawie komunikacji nastąpił rozwój przemysłu. Regulacja biegu Odry i budowa śluzy przyczyniły się do rozwoju transportu rzecznego, co z kolei zwiększyło atrakcyjność tych terenów i spowodowało gwałtowny rozwój handlu. Miasto rozrastało się, dzięki przybyciu do niego ludzi poszukujących tu pracy. W 1894 roku wybudowano szpital, który posiadał urządzenia kanalizacyjne, wodociągowe i łaźnie.  Nowy burmistrz słusznie uznał jednak, że samo położenie nie przyniesie miastu pieniędzy. Dlatego na własną rękę zaczął szukać źródeł dochodów. Przede wszystkim ściągnął do Krapkowic inwestorów. Już w 1900 roku powstała tu papiernia Nieß und Werle, dzięki czemu do kasy gminy wpłynęły znaczne pieniądze z podatków. Firma wytwarzała m.in. półprodukty do innych fabryk oraz papier gazetowy. Niedługo po tym zdecydowano się na utwardzeniu brzegów Odry, co umożliwiło transport towarów rzeką i ich szybki rozładunek do miejscowych zakładów. W tym czasie własnością miasta były okoliczne wioski, lasy, folwarki, a także browar miejski, młyny, cegielnie i 3 palarnie wódki. Działały zakłady przemysłowe i kamieniołomy wapienne.

W rynku, który tętnił życiem, można było spotkać tłumy spacerowiczów i handlarzy, którzy rozkładali się ze swoim towarem. Kamienice otaczały rynek tworząc kształt prostokąta – na piętrach znajdowały się mieszkania, a na parterze sklepy i apteki. Szybki rozwój miasta sprawił, że masowo zaczęli tutaj przyjeżdżać ludzie w poszukiwaniu pracy. Burmistrz Baron, aby ich tutaj zatrzymać na stałe, zakazał budowy hoteli robotniczych. Zamiast tego zalecał budowanie zwykłych domów czynszowych.

Architektura dziewiętnastowieczna Krapkowic

• Zakłady Papiernicze

Data wybudowania: 1898 rok, produkcja papieru rozpoczęta w 1901 roku.

Inwestor: Niess und Werle z Wrocławia.

Zakłady papiernicze w Krapkowicach są jednym z najstarszych, działających do dziś, zakładów przemysłowych na Opolszczyźnie. Bryłę jednej z budowli przemysłowych wieńczy oryginalna wieża.

• Kościół Miłosierdzia Bożego

Data wybudowania: 1858 r.

Inwestor: Gmina ewangelicka

Ewangelicy w 1826 roku otrzymawszy pozwolenie z biura cesarza Prus na budowę kościoła, rozpoczęli zbiórkę funduszy na jego konstrukcję. W 1854 roku odbyło się uroczyste położenie kamienia węgielnego, a 8 listopada 1858 roku nastąpiło jego poświęcenie. Kościół zamknięto w 1960 roku z powodu niewielkiej liczby ewangelików, by w 2004 roku otworzyć go ponownie.

• Kirkut

Data wybudowania: 1824 r.

Inwestor: Krapkowicka gmina Żydowska (gmina filialna opolskiego okręgu synagogalnego)

Cmentarz znajduje się na uboczu nad rzeką Odrą. Teren jest ogrodzony murem kamiennym. Zachowało się około 50 nagrobków, tzw. macew. Znajdują się na nich hebrajskie i niemieckie inskrypcje.

•       Most na Odrze

Data wybudowania: 1887 r.

Inwestor: miasto Krapkowice

Uroczyste otwarcie i poświęcenie nastąpiło we wrześniu 1887 roku, koszt budowy wyniósł 186 tysięcy marek.

•       Śluza na Odrze

Data wybudowania: przełom XIX i XX wieku.

Inwestor: miasto Krapkowice

• Piece wapiennicze

Data wybudowania: XIX wiek

Inwestor: Rodzina von Haugwitz

Wraz z rozwojem przemysłu wapienniczego w rejencji opolskiej również w Krapkowicach wzniesiono w XIX wieku zespół pieców wapienniczych. W piecach tych wykonanych z kamienia łamanego, cylindrycznych lub kwadratowych, o ścianach zwężających się ku górze, wypalano wapno.

• dom zakonny elżbietanek

Data wybudowania: 1866 r.

Inwestor: Zgromadzenie Sióstr św. Elżbiety

Bibliografia

• Lesiuk W., Lis M., Zakłady papiernicze w Krapkowicach, Opole1981
• Chrząszcz J. P., Historia miasta Krapkowice na Górnym Śląsku, Krapkowice 2011
• Sikorski M., Skarby Ziemi Krapkowickiej zabytki i historia, Krapkowice 2011
• Sikorski M., Ziemia Krapkowicka w kręgu zabytków i historii, Krapkowice bdw
• Niepala J., Życie codzienne mieszkańców Krapkowic w XIX wieku (praca podyplomowa)
• http://opolskie.regiopedia.pl/wiki/historia-krapkowic (03.05.2013)

Copyright ©sempersilesiana