Botanik Carl Adolf Georg Lauterbach

Carl Lauterbach był znanym biologiem i eksploatatorem regionów Pacyfiku w czasach niemieckiego kolonializmu. Kolejnym Ślązakiem, który podążył śladami Otto Finscha i zajął się badaniem jednej z ostatnich wielkich tajemnic geograficznych  świata – wyspy Nowej Gwinei.

CARL (KARL) ADOLF GEORG LAUTERBACH urodził się 21 kwietnia 1864 roku we Wrocławiu. Jego ojcem był JULIUS LAUTERBACH, z zawodu kupiec, natomiast matką była LUISE KRETSCHMER. Dość szybko rodzice Karla umarli, a opieką nad dwuletnim dzieckiem przejęła ciotka ze strony ojca. Carl pozostał we Wrocławiu i w 1885 roku ukończył Gimnazjum św. Marii Magdaleny.

Karl studiował botanikę w rodzinnym mieście u HEINRICHA GUSTAVA ADOLFA ENGLERA (1844-1930), z którym pozostawał w kontakcie przez całe życie, oraz geologię u CARLA FERDINANDA VON ROEMERA (1818-1891). W semestrach zimowych 1887/1888 oraz 1888/1889 praktykował na Uniwersytecie w Heidelbergu pod kierunkiem zoologa JOHANNA ADAMA OTTO BÜTSCHLI (1848-1920) oraz botanika ERNSTA HUGO HEINRICHA PFITZERA (1846-1906). W latach 1886-1887 roku musiał odbyć obowiązkową służbę wojskową w I Regimencie Kirasjerów, który stacjonował na terenie stolicy Śląska. Lauterbach dosłużył się stopnia kapitana.

W 1888 roku na podstawie rozprawy doktorskiej zatytułowanej Untersuchungen über Bau und Entwicklung der Sekretbehälter bei den Cacteen, unter Berücksichtigung der allgemeinen anatomischen Verhältnisse der letzteren, uzyskał tytuł doktora.

Majątek Stabelwitz (obecnie Stabłowice – dzielnica Wrocławia) około 1860 roku ze zbiorów Alexandra Dunckera. Lauterbach po odziedziczeniu spadku, nabył Stabelwitz w 1895 roku i założył tam specjalistyczną szkółkę roślin alpejskich i kaktusów w 3 połączonych ze sobą szklarniach, a później także arboretum, gdzie testował zimową ochronę wiecznie zielonych roślin drzewiastych.

W 1889 roku Lauterbach wybrał się w podróż wraz z VLADIMIREM TIMOFEYEVICHEM SHEVYAKOVICHEM (1859-1930), która trwała dwa lata i podczas której odwiedzili oni Stany Zjednoczone Ameryki Północnej, Hawaje, Nową Zelandię (prowincje Wiktoria i Nowa Południowa Walia), Australię i Jawę (Buitenzorg, a przy okazji wspiął się na górę Arjuno), niektóre z wysp pacyficznych oraz przede wszystkim w marcu 1890 roku Kaiser Wilhelmsland, czyli Niemiecką Nową Gwineę oraz Wyspy Bismarcka. Na Javie jego współtowarzysz wyprawy zachorował, przez co Lauterbach musiał ja dokończyć w samotności. Na Nowej Gwinei Lauterbach penetrował początkowo pas przybrzeżny aż do Sattelbergu

8 października 1890 roku z Finschhaven, ówcześnie głównej osady i stacji regionu w kierunku zatoki Astrolabe, a następnie w kierunku doliny Gogol, jako członek ekspedycji kierowanej przez botanika LUDWIGA KÄRNBACHA (1865-1896). Wyprawa napotkała jednak liczne problemy (Lauterbach cierpiał na malarię), które ostatecznie zmusiły ją do powrotu, po pokonaniu 70 kilometrów w górę rzeki Gogol. W styczniu 1891 roku Lauterbach wyruszył parowcem do Niemiec, gdzie zajął się publikowaniem swoich wspomnień z podróży, a także pracował we wrocławskim obserwatorium.

Carl Adolf Georg Lauterbach

W 1896 roku jako doświadczonemu podróżnikowi Ministerstwo Spraw Zagranicznych i Kompania Nowej Gwinei zaoferowały mu objęcie przewodnictwa nad wyprawą, która otrzymała nazawę Kaiser-Wilhelmsland-Expedition (póxniej Erste Ramu Expedition), a której głównym odkryciem było znalezienie drugiej, co do wielkości rzeki na Papui Nowej Gwoieni – Ramu (rzeka ta została po raz pierwszy odkryta w 1896 roku przez GEORGA VON SCHLEINITZA (1834-1910) i nazwana wówczas Ottilien). Jej koszt wyniósł w sumie 33 000 marek.

Na propozycję tą przystał i na pokładzie parowca Stettin 29 kwietnia 1896 roku dotarł wraz z członkami wyprawy przewodzonej przez ADOLFA VON HANSEMANNA (1826-1903) czyli ERNSTEM TAPPENBECKIEM i lekarzem HERMANNEM KERSTINGIEM (1863-1937) do Friedrich-Wilhelm-Hafen. Początkowo Lauterbach wraz z Kerstingiem eksplorowali góry Oertzen, aby następnie w trójkę wyruszyć na zachód od stacji Erima w zatoce Astrolabe w kierunku rzeki Ramu przez basen Nuru na rzece Elizabeth. Podczas tej wyprawy Lauterbach wspiął się na górę Siguan i inny szczyt w Górach Bismarcka. Odkryto tym sposobem, że te ostatnie były zbudowane skał krystalicznych, co dawało prawdopodobieństwo występowania w nich złóż złota. Wyprawa dotarła także do Ramu i przepłynęła 250 kilometrów tej drugiej co do wielkości rzeki Nowej Gwinei (rok później Tappenbeck pokonał ją aż do ujścia). W wyniku jednak niekorzystnych warunków pogodowych oraz braków w wyposażeniu Lauterbach był zmuszony do przerwania ekspedycji. Wyprawa badawcza wykazała, że duży żyzny obszar między Sepikiem a doliną rzeki Ramu nadaje się do ekonomicznej uprawy roślin. Podczas tej wyprawy odkryto Góry Hagen dla kultury zachodniej i nazwano je na cześć ówczesnego dyrektora Kompanii Nowej Gwinei, CURTA VON HAGENA. Następnie przez Singapur i Genuę wrócili do Niemiec, gdzie zaprezentował na plenum Towarzystwa Geograficznego w Berlinie sprawozdanie z tej wyprawy oraz otrzymał Order Korony IV klasy. 1 kwietnia 1898 roku został on mianowany dyrektorem Kompanii Nowogwinejskiej z siedzibą w Berlinie. To z jego rozporządzeń zaczęła się zmieniać filozofia plantacyjna firmy. Dotychczasowe mieszane plantacje tytoniu z innymi mało wydajnymi uprawami na rzecz palm kokosowych i drzew kauczukowych, z kakaowcami i kawowcami jako uprawami drugorzędnymi. Dyrektorem był Lauterbach, który przez ten czas mieszkał w Berlinie, do 1905 roku, kiedy to zrezygnował z piastowanego stanowiska. Nadal jednak, aż do 1926 roku  był jednym z członków rady nadzorczej.

Landkarte nach den Aufnahmen von Dr. C. Lauterbach (September–Dezember 1899), bearbeitet von Max Moisel, Mittheilungen aus den deutschen Schutzgebieten, Band XIV, geographische Verlagshandlung Dietrich Reimer (Ernst Vohsen), Berlin 1901

W 1899 roku Lauterbach wyruszył na kolejną ekspedycję w kierunku Ramu. Lauterbach dowiódł, że na jej obszarze mogły występować złożą złotonośne.

Po powrocie z Pacyfiku do Niemiec Lauterbach w Berlinie wraz z urodzonym w Zgorzelcu botanikiem KARLEM MORITZEM SCHUMANNEM (1851-1904) opracował Die Flora der deutschen Schutzgebiete in der Südsee. Leipzig: Gebrüder Borntraeger, 1901. Geograficznego podsumowania wypraw w kierunku rzeki Ramu dokonał on sam, zaś ptakami i muszlami zajęli się ANTON REICHENOW (1847-1941) i A. STRUBELL.

Jeszcze w 1902 roku Lauterbach udał się po raz kolejny na Pacyfik, jednak nawrót malarii zatrzymał go na Singapurze i zmusił do powrotu do Niemiec. Po 1907 roku Lauterbach osiadł w swoim majątku w Stabłowicach, gdzie poświęcił się na badaniu zebranej w czasie wypraw kolekcji, a także kolekcji innych podróżników. W tym czasie opisał około 400 nowych gatunków roślin, w tym wiele paproci.

W 1914 roku Lauterbach otrzymał tytuł profesora honorowego, nadany mu z okazji 50. rocznicy udrodzin przez Uniwersytet we Wrocławiu. Należał do wielu prestiżowych towarzystw naukowych, w tym Gesellschaft für Erdkunde zu Berlin (Towarzystwo Geograficzne w Berlinie), Deutsche Botanische Gesellschaft (Niemieckie Towarzystwo Botaniczne), Deutsche Ornithologische Gesellschaft (Niemieckie Towarzystwo Ornitologiczne) oraz Schlesische Gesellschaft für vaterländische Kultur (Śląskie Towarzystwo Kultury Ojczystej).

Podróżnik ożenił się w 1892 roku z GERTRUDE FUCHS-HENEL we Wrocławiu. Jej ojcem był kupiec i rumuński konsul generalny we Wrocławiu RUDOLF FUCHS-HENEL, natomiast matką OTTILIE PAUL. Gertrude była utalentowana rysowniczką, która często pomagała i ilustrowała prace męża. Z małżeństwa z Gertrude miał trzech synów: Wolfganga (1893-1973), który został znanym prawnikiem, Edmunda oraz Gerhardta.

I wojna światowa bardzo doświadczyły Carla Lauterbacha. Jeden z jego synów zginął w walkach w okolicach francuskiego miasta Reims. W wyniku braków opału, szczególnie węgla, którego Lauterbach potrzebował do ogrzewania swojego systemu szklarni, rośliny w nich hodowane obumarły. Także po zakończeniu wojny nie wiodło mu się najlepiej. Powojenna inflacja w znacznym stopniu skurczyła jego majątek, zaczął także podupadać na zdrowiu. W 1925 przeszedł operację prostaty, kilku lat później stracił wzrok w jednym oku, a następnie borykał się z problemami z pęcherzem, kiedy to przeżył pięć operacji. Walka o zdrowie, przerywana jedynie praca naukową wyczerpała jego siły.

Lauterbach zmarł 1 września 1937 roku w swoim pałacyku.

Jego biblioteka oraz herbarium liczące 50 000 arkuszy (opracowany później przez KRZYSZTOFA ROSTAŃSKIEGO (1930-2012) i E. WERTELNIKA) wraz ze zbiorami muszli, ptaków i owadów trafiły do zbiorów Instytutu Botanicznego Uniwersytetu Wrocławskiego. Reszta jego zbiorów trafiła do przyjaciół i naukowców takich jak ornitolog ANTON REICHENOW (1847-1941) i A. STRUBELL.

Etykieta jednego z gatunków ćmy z Brazylii z opisem Lauterbacha. Obecnie w Muzeum Przyrodniczym Uniwersytetu Wrocławskiego.

Jego botaniczny skrót od autora to Lauterb. Lauterbach napisał kilkanaście artykułów odnośnie flory Papui Nowej Gwinei, w tym Beiträge zur Flora von Papuasien  w Engler’s Botanische Jahrbūher  w 1912 roku.

Niektóre z zebranych przez niego okazów zostały następnie zbadane przez botaników VIKTORA FERDINANDA BROTHERUSA (1849-1929) i PAULA CHRISTOPHA HENNINGSA (1841-1908).

Kilka gatunków zwierząt oraz roślin otrzymało nazwę gatunkową na jego cześć, w tym Jedwabnica rdzawołbista (Chlamydera lauterbachi). Wśród zwierząt jego imieniem nazwano kangura nadrzewnego (Dendrolagus lauterbachii) i jednego z rajskich ptaków (Clamydera lauterbachii – Anton Reichenow w 1897 roku). Także liana Calamus lauterbachii, alokazjaCalyptrocalyx lauterbachianus, palmy Orania lauterbachiana i Ptychosperma lauterbachii [nazwy wpwadzone przez włoskiego biologa ODOARDO BECCARIEGO (1843-1920)], czy wprowadzona przez DAHLA Pilipes lauterbachi. Rodzaje Lauterbachia (rodzina Monimiaceae) i Lauterbachiella (w rodzinie grzybów Parmulariaceae), także upamietniaja jego dokonania, zaś Karl Schumann upamietnił także jego żonę Getrude, nadając rodzajowi Gertrudia (dawniej z rodziny Flacourtiaceae) imię na jej pamiatkę.