Hermann Leopold Schück

Urodzony w Brzegu kapitan statków handlowych z żyłką podróżnika. Jego życie, chociaż niemal nieznane w Polsce, spokojnie mogłoby stać się kanwą filmowej superprodukcji.

Hermann Leopold SCHÜCK urodził się 3 kwietnia 1835 roku w ówczesnym Briegu (Brzegu na Opolszczyźnie). O dzieciństwie, rodzinie i młodości przyszłego kapitana morskiego nie zachowało się zbyt wiele informacji. Wiadomo, że był synem urodzonego w Hamburgu w 1800 roku Carla Edwarda SCHÜCKA oraz Amalie FIEDLER. Ojciec przyszłego kapitana był naczelnikiem więzienia i jak w wielu takich przypadkach przewidywał dla syna podobną karierę. Zamiast studiów prawniczych Hermann wyjechał jednak ze Śląska i zdobył niemieckie oraz angielskie licencje żeglugowe.

Hermann Leopold Schück z córką Marthą w 1864 roku.

W swą pierwszą samodzielną podróż morską wyruszył na Daleki Wschód. Dotarł do Australii, gdzie najpierw pracował na farmie z owcami, a następnie poszukiwał złota. Udało mu się to tak bardzo, że za zarobione pieniądze zakupił swój pierwszy własny statek. Następnie podpisał kontrakt z niemieckim kupcem Carlem SCHONBURGHEM, który w tym czasie działał w Azji Południowo-Wschodniej z Singapurem jako centrum swojej handlowej działalności, głównie w wymianie z Chinami: chińskim jedwabiem, perłami, przyprawami, kawą, kakao, niewolnikami, a także opium. W latach 60. XIX wieku awanturniczy Schück dowodząc własnymi statkami brał udział w wymianie handlowej pomiędzy Singapurem, Filipinami, Chinami oraz Borneo, dorabiając się znacznego majątku. Pod egidę przedsiębiorstwa Schomburgha w 1864 roku należący do Schücka trójmasztowy żaglowiec Wilhelmine podróżujący dla klasycznej już trasy Singapur – Borneo Północne w wyniku sztormu osiadł na mieliźnie na plaży przed Jolo. Statek miał połamane maszty oraz podarte żagle i nie był w stanie, nawet pomimo prób załogi ruszyć w dalszy rejs. Kapitan z Brzegu udał się w tym wypadku do ówczesnego sułtana Sulu – Jamala UL ALAMA, którego poprosił o pomoc, w zamian w prezencie oddając najnowszy model karabinu Mausera. Sułtan był pod wrażeniem przywiezionej technologii i podpisał z Schückiem umowę handlową na broń produkcji Mausera, opium, macicę perłową oraz dostarczenie niewolników do jej połowu. Ludzie sułtana naprawili uszkodzenia statku, a sam sułtan wydał Schückowi list polecający, mający chronić go przed działaniami piratów, od których roiło się w owych czasach na wodach Azji Południowo-Wschodniej.

Schück dzięki intratnym kontraktom handlowym z Sulu stawał się coraz bogatszym człowiekiem, choć wiele ryzykował. W 1868 roku jego statek został schwytany przez chińskich piratów, a jego córka Amy wspominała: Małżeństwo (Hermann i Sophie Wilhelmine) żeglowało razem przez dwa lata, kiedy statek został przejęty przez chińskich piratów. Wiatr był zbyt spokojny na ucieczkę. Chińskie dżonki wiosłowe okrążyły statek, a Schück ukrył swoją żonę w górnym koszu masztu, mając nadzieję, że będzie tam bezpieczna. Piraci weszli na pokład i zażądali wydania wszystkich pieniędzy i przedmiotów wartościowych, a następnie związali go pod pokładem. Kapitanowi Schückowi udało się jednak uciec. Podążył za przywódcą piratów, który był w drodze na szczyt masztu, próbując złapać jego żonę. Piratowi udało się wyrwać kolczyk z ucha pani Schück, ale potem został zepchnięty przez niego do morza. W międzyczasie cała załoga również została związana. Schück wziął rewolwer i zagroził przywódcy, który ponownie wszedł na pokład: “Pierwszy strzał jest dla ciebie. Drugi dla mnie”. Ale ciężarna żona Schücka błagała: “Czekaj, czekaj, jest jeszcze czas na strzelanie”. I miała rację. Zbliża się brytyjski okręt wojenny i piraci uciekają. Statek Schücka dotarł do portu w Hongkongu poważnie uszkodzony.

Straty finansowe niemal doprowadziły do upadku interesu Schücka i jego wspólników, ale dzięki pomocy przyjaciół udało mu się zakupić nowy parowiec Tony i dość szybko odrobić straty.

Na początku lat 70. XIX wieku Schück był kapitanem i jednocześnie właścicielem 142-tonowego szkunera Minna, który łowił macicę perłową u wybrzeży wysp Sulu – w tamtym czasie tona tego pożądanego towaru kosztowała około 250 funtów lub 950 dolarów w Singapurze, co było niemałym majątkiem i kusiło wielu kapitanów. Sternikiem statku był przyjaciel Schücka, Friedrich Ferdinand KARSTENS.

Rodzina Hermanna Leopolda Schücka w Singapurze.

Wyspy położone na Morzu Sulu były dobrze prosperującym, bogacącym się na handlu z Chinami oraz połowach żółwi i pereł obszarem między Borneo a Filipinami. Archipelag Sulu składa się z 400 wulkanicznych wysp i wysepek, a także jeszcze większej ilości atoli koralowych, z których największe są Basilan (1,3 tys. km²), Jolo (900 km²) i Tawitawi (600 km²). Znajdowały się one we władaniu sułtana Sulu – Hiszpanie nadali mu miano Sultanato de Joló. Państwo, które u szczytu swojej potęgi obejmowało obszar od zachodnich wysp Mindanao, obecnie prowincji Basilan, Sulu i Tawi-Tawi, do wyspy Palawan na północy i zajmowało wschodnią część malajskiego stanu Sabah (dawniej Północne Borneo), założone zostało w 1457 roku jako Paduka Maulana Mahasari Sharif Sultan Hashem Abu Bakr, przez islamskiego uczonego Shari’fula Hashema Syeda ABU BAKRA.

O wpływy na tym obszarze rywalizowały ówczesne potęgi kolonialno-gospodarcze: Hiszpanie, Holandia i Wielka Brytania. Nie bez znaczenia była Dania, a także powoli rozpychające się Niemcy. Strefy wpływów, bazy marynarki, faktorie handlowe, a pomiędzy tym wszystkim lawirowania sułtana Sulu – czyli udzielnego władcy wysp doprowadziły do powstania sieci różnego rodzaju sojuszy. Stosunki pomiędzy Prusami, a następnie Cesarstwem Niemieckim a Sułtanatem Sulu były oparte na wymianie doświadczeń i intratnym kontaktom handlowym, a także działalności grupy niemieckich kapitanów i kupców, którzy dzięki swoim rozległym i często, czysto awanturniczym działaniom zyskiwali coraz większe wpływy w Azji Południowo-Wschodniej. Po wygranej wojnie z Danią w 1864 roku, wśród niemieckich elit pojawiły się plany zajęcia duńskich faktorii na obszarze Azji Południowo-Wschodniej, co jeszcze wzmogło penetracje tych obszarów przez niemiecki kapitał.

W tym czasie coraz większe wpływy zdobywali również Hiszpanie, którzy prowadzili swoją ekspansję na południe od Filipin. W 1848 roku uzbrojone hiszpańskie parowce zablokowały główny port sułtanatu na wyspie Jolo, zdobyły miasto i częściowo je zniszczyły. Ówczesny sułtan PULALUN musiał zaakceptować narzucony traktat pokojowy, który formalnie czynił ten obszar hiszpańskim protektoratem, pozostawiając mu tytuł sułtana i nadzór nad częścią administracji. Hiszpanie nie byli zainteresowani zajęciem wysp – swoją siedzibę założyli na archipelagu, a konkretnie na Jolo po kolejnej interwencji, dopiero w 1876 roku. Interesował ich głównie intratny handel, teraz przez nich kontrolowany i płynący przez porty przez nich kontrolowane: Manilę, Iloilo i Zamboangę. Sułtan i jego kraj, poddani niewielkiej kontroli poszukiwali w takim wypadku pomocy innych europejskich mocarstw.

Schück przywozi w 1872 roku na Sulu zamówioną partię nowoczesnych karabinów Mausera, czym wzbudza zachwyt sułtana. Ten miał bardzo dobre kontakty z niemieckimi kupcami, którzy stanowili przeciwwagę dla hiszpańskich aspiracji w tym obszarze. Warto w tym miejscu wspomnieć o innym Niemcu – Gustavie von OVERBECKU, konsulowi Austro-Węgier w Hongkongu, któremu udało się przejąć intratne kontrakty amerykańskich firm w Sulu i sułtanacie Brunei, a wkrótce zostać niemal władcą północnego Borneo. W pobliżu zatoki Sandakan na wyspie Timbang, istniała nawet niemiecka faktoria partycypująca w handlu z Sulu – niewolnikami, perłami, tytoniem i ogórkami morskimi. W 1884 roku w Hamburgu założono zaś German Borneo Company, zarządzane przez Hermanna Fredericka MEYERINKA i jego asystenta Eduard FUNCKEGO. Firma ta od British North Borneo Company uzyskała koncesję na 10 000 akrów ziemi na wyspie Banguey i założyła tam plantację tytoniu, zwana Hacienda Nicolina. Schück współpracował również i z tą firmą, uzyskując dla niej od sułtana liczne przywileje i ziemie, w zamian za co otrzymywał od German Borneo Company rentę.

W każdym razie w 1872 roku Schück namówił sułtana do napisania listu do rządu niemieckiego, cesarza i kanclerza Ottona von BISMARCKA o niemiecką pomoc w walce z hiszpańską blokadą handlową i obiecał w zamian odstąpić terytorium Cesarstwu Niemieckiemu (nie była to pierwsza prośba sułtana skierowana do Niemców – już w 1866 roku sułtan wystosował podobną prośbę, jednak wtedy Niemcy zaaferowane były procesem jednoczenia się w jeden byt państwowy, a ówczesne niemieckie projekty kolonialne były oddolne, kierowane przez osoby prywatne i konsorcja). Listowi towarzyszył cenny podarunek – perły. Odpowiedź Niemców nie spełniła jednak pokładanych w prośbie sułtana nadziei. Cesarz WILHELM I odpowiedział, że okoliczności dyplomatyczne w Europie nie pozwalają na niemiecką interwencję i wysłał sztylet ze srebrną pochwą, popiersie cesarza i kryształową wazę, jako podarunek dla sułtana.

W połowie lat 70. XIX wieku coraz większe aspiracje Hiszpanów zaczęły przeradzać się w rzeczywistość. W październiku 1875 roku po południowej stronie wyspy Siasi, hiszpański okręt przejął Minnę i odholował ją do Manili, konfiskując jednocześnie to co było w ładowni. Wkrótce niemiecki poseł w Madrycie Paul von HATZFELDT oficjalnie zażądał oddania statku oraz przewożonego przez niego ładunku właścicielowi, co nastąpiło dopiero po kilku miesiącach w lutym 1876 roku. Hermann Leopold Schück wiosną wyruszył do Niemiec, aby zaapelować o pomoc w odparciu hiszpańskich aspiracji przejęcia Sułtanatu Sulu. Oprócz memorandum wygłoszonego w Ministerstwie Spraw Zagranicznych, kapitan z Brzegu podarował także perły cesarzowej AUGUŚCIE. Wilhelm I odesłał jednak Schücka z niczym, a władcy Sulu podarował w zamian złoty zegarek.

Dla Schücka i Schomburgha, mimo stałego zagrożenia hiszpańskiego, handel z Sulu był niezwykle rentownym przedsięwzięciem. Wspólnymi siłami zbudowali oni stację handlową z dokami i magazynami w zatoce Sandakan, która była częścią obszaru sułtana, a obecnie znajduje się w Malezji.

W 1876 roku Hiszpanie wyprawili się ponownie na Sulu – 33 okręty, ponad 9000 żołnierzy oraz kilkaset księży i zakonnic, obległo stolicę w Jolo. Sułtan Sułtan Jamal ul ALAM ogłosił dżihad czyli Świętą Wojnę skierowaną przeciwko państwu z Półwyspu Iberyjskiego. Rozpoczęła się szarpana wojna partyzancka i desperacka obrona oblężonego Jolo, w którym ludność zaczęła głodować. Schück zakupił ładunek ryżu na Borneo, następnie udało mu się ominąć blokadę i dostarczyć cenne pożywienie dla głodującego miasta. Ostatecznie jednak Hiszpanie zajmują stolicę, a część miasta w wyniku ich działań staje w ogniu.

Schück nadal jednak pomaga partyzantom dostarczając im broń namorzynowymi kanałami. Niestety dla niego Hiszpanie odkrywają te działania i rekwirują statek, na którym jednak nie odkrywają nic podejrzanego. Siły sułtana Sulu nie są w stanie przeciwstawić się na dłuższą metę przewadze Hiszpanów. Na przełomie 1877 i 1878 roku Hiszpania, Anglia i Cesarstwo Niemieckie podpisują dwa protokoły dotyczące Sulu, które definitywnie kończą losy Sulu jako osobnego bytu państwowego. Archipelag Wysp Sulu staje się hiszpańskim protektoratem. Sułtan staje się marionetką z tytułem, własną flagą i pewnymi uprawnieniami w odniesieniu do wewnętrznej administracji. Zachowano również wolność religijną. Archipelag po zniesieniu embarga, staje się strefą wolnego handlu.

W tym czasie Schück na Jolo założył kolejną stację i faktorię pod nazwą Parana. Działa wówczas pod banderą niemiecką i czuje się bezpiecznie.

Poświęcenie Schücka w niesieniu pomocy skazanym na porażkę siłom sułtana przyniosła mu wymierne korzyści. Sułtan Jamal ul-Alam nawiązuje z nim braterstwo krwi, które według suluskiej tradycji powinno trwać 44 pokolenia. Poza abstrakcją Schück otrzymuje także w ramach wdzięczności duży obszar ziemi (5000 hektarów) w Lukat Lupas w pobliżu miasta Jolo. Z kupca i kapitana przekształca się w posiadacza ziemskiego i rolnika, prowadzącego plantacje i budującego dwupiętrowy dom w stylu kolonialnym. Jego dotychczasowe zajęcie przestało bowiem przynosić zysk, po tym jak Hiszpanie znieśli blokadę. Schück w końcu sprzedaje swój statek, ściąga z Niemiec Serafina D. QUIASONA – specjalistę w dziedzinie rolnictwa. Uprawia tapiokę, kawę, kakao, abakę i palmy kokosowe, zatrudniając początkowo 100, a z czasem 300 niewolników. Leczono ich za darmo, ale ich status do dzisiaj pozostaje zagadką. Życie Schücka i jego rodziny toczyło się w pernamentnym strachu wobec band rozbójników i dezerterów krążących po wyspach, dlatego jego dom przekształcono w prawdziwą twierdzę.

W 1881 roku zmarł sułtan Jamal ul-Alam, a na jego następcę wybrano uzależnionego od opium, 15-letniego Badaruda DINA II, który rządził zaledwie 3 lata.

Pierwszą żoną Schücka była Sophie Wilhelmine HONSTEIN z Hanoweru, z którą Schück poznał się w Anglii, gdzie pracowała jako guwernantka. Urodziła się ona 1 czerwca 1838 roku i podążyła za mężem do Azji Południowo-Wschodniej, gdzie para ożeniła się w 1865 roku.

Z tego małżeństwa urodziło się w sumie ośmioro dzieci, w tym:

1. Charles Hohenstein Schuck (1872-1917);
2. Amy Fexer (ur. ok. 1846);
3. William Schuck (ur. 1877); w Amsterdamie
4. Gertrude Peterson (ur. 1877); w Amsterdamie.

Sophie Wilhelmine, często wracała z dziećmi do Europy, między innymi do Niemiec i Holandii, równie często podróżowała z mężem i narażała się na te same co ona niebezpieczeństwa. Większość czasu spędzała jednak na Singapurze. Samotnemu Schückowi sułtan podesłał młodziutką, piętnastoletnią Chinkę Sharifę YAP (ur. ok. 1863 roku) – jedną z córek lokalnego szlachcica. Hermann przeszedł dla niej na islam i ożenił się z nią w tym obrządku, a ona powiła mu syna Juliusa. Szybko ujawniły się jej talenty organizacyjno-administracyjne, dzięki którym pomagałą mężowi w prowadzeniu plantacji.

W 1880 roku na Jolo przybywa Sophie Wilhelmine – nigdy nie dowiemy się co wtedy zaszło, ale Sharifa opuściła męża i wyszła za mąż ponownie, za bogatego Chińczyka, a Sophie uznała Juliusa za swojego syna i pozostała przy mężu. Zmarła w wieku 45 lat w czerwcu 1883  roku w Jolo w czasie epidemii cholery. Po tym Hermann sprowadza do siebie niemiecka guwernantkę dla swoich dzieci – Elisę BOELTER – z która po jakimś czasie wziął ślub w obrządku chrześcijańskim.

W 1877 roku jego dobrze prosperującą plantację palm kokosowych nawiedzona została przez szkodniki, które zniszczyły wszystkie drzewa. Zrezygnowany Schück powrócił na morze,  zakupił statek, najął załogę i znowu wziął udział w handlu i połowie pereł.

Fragment fotografii ze spotkania amerykańskiego generała Jacka Pershinga z sułtanem. Hermann Leopold Schück stoi drugi od lewej.

Schück umarł 25 Lipca 1887 roku w Bangsamoro w pobliżu Jolo na wyspie Sulu. Przyczyną jego śmierci była cholera, która zakaził się przyjmując zakażony posiłek.

Potomkowie kapitana Schücka także mieli wpływ na losy Singapuru i archipelagu Sulu, choć zmienili nazwisko na SCHUCK. Wielojęzyczni synowie Eduard i Charles pełnili w późniejszym okresie funkcję oficjalnych tłumaczy podczas negocjacji z nowymi amerykańskimi władcami kolonialnymi. W 1917 roku Charles padł ofiarą zamachu i został ścięty za pomocą indonezyjskiego miecza Kris. Syn Julius został politykiem i w latach dwudziestych zasiadał w filipińskiej Izbie Reprezentantów.

Losami swojego przodka zainteresował się Michael Schück-Montemayor, który bardzo dokładnie zbadał życie Schücka i wydał książkę będącą jego biografią.

Bibliografia:

• Tomala, Patryk: Niemieckie kolonie na Pacyfiku na przełomie XIX i XX wieku. Połomia: infort editions, 2022.
• https://www.geni.com/people/Herman-Leopold-Schuck/6000000090124651081
• Bethge, Wolfgang: https://wbethge.lima-city.de/schuckengl.htm
• https://www.thenewslens.com/article/148869/page2
• Galang, Jely A.: Hacienda Gomantong: The 1888 Chinese Immigration Decree, A German Tobacco Plantation, and Chinese Laborers in Jolo, Sulu, Southern Philippines. Asian Studies: Journal of Critical Perspectives on Asia 56(2), 2020, pp. 1-32.