Poczet artystów śląskich #4 Jan Cybis

10 sierpnia 2025 0 przez SemperSilesian

Jan Cybis uważany jest za jednego z najważniejszych polskich twórców kultury w XX wieku, a na pewno czołowego malarza.

Ojcem malarza był Johann Cybis (1864–1930), a matką Maria de domo Heida (1871–1904), którzy mieszkali we wsi Fröbel (pol. Wróblin) koło Głogówka w powiecie prudnickim i prowadzili tam sklep. Jan oraz Maria mieli czworo dzieci:

Alois (1894–1957);
Agnes (1896–1975);
Johannes (Jan) (1897–1972);
Robert (1898–1917).

W 1904 roku na gruźlicę zmarła Maria, a ojciec rodziny ożenił się z Anną de domo Giga, z którą miał pięć córek:

Anna (1905–1992);
Maria (1906–1993);
Walburga (1908–1979);
Franziska (Franciszka) (1909–1991);
Magdalena (1913–?).

W 1908 roku Johannes Cybis zaczął uczyć się w Królewskim Gimnazjum Katolickim w Głogowie, które ukończył maturą w 1916 roku. Następnie do zakończenia I wojny światowej służył w armii Cesarstwa Niemieckiego. W 1919 roku Johannes rozpoczął studia na wydziale prawniczym Uniwersytetu Wrocławskiego, które szybko porzucił i rozpoczął naukę w Akademie für Kunst und Kunstgewerbe we Wrocławiu (Akademii Sztuki i Rzemiosła Artystycznego), gdzie jego nauczycielem był niemiecki ekspresjonista i członek słynnej grupy malarskiej Die Bücke Otto Müller (1874–1930). Po plebiscycie w 1921 roku Cybis przeniósł się do Krakowa, gdzie rozpoczął studia na tamtejszej Akademii Sztuk Pięknych. Wtedy tez przyjmuje polskie obywatelstwo i zmienia imię na Jan.

MŚO w Opolu

W Krakowie Cybis poznaje uznanych polskich artystów: JÓZEFA MEHOFFERA (1869–1946), IGNACEGO PIEŃKOWSKIEGO (1877–1948) oraz JÓZEFA PANKIEWICZA (1866–1940), od których się uczy i z którymi współpracuje. W 1924 roku grupa dziesięciu studentów Pankiewicza, do której należał Cybis oraz jego żona malarka HANNA RUDZKA (1897–1988) zawiązała Komitet Paryski i udała się do Paryża. Kapiści, jak sami siebie nazywali, zamiast planowanego miesiąca, pozostali w stolicy Francji dziesięć lat. Wraz z żoną wrócił do Polski dopiero w latach 30. XX wieku i po krótkim pobycie w Warszawie, zamieszkał od 1934 roku w Krakowie, gdzie oprócz malowania obrazów, redagował także czasopisma poświęcone sztuce oraz spełniał się w edukacji artystycznej nowego pokolenia artystów i nauczycieli plastyki. Wybuch II wojny światowej zastał Cybisa w stolicy Małopolski, gdzie trafił najpierw pod okupacje radziecką a następnie nazistowską. Podczas wojny rozstał się ze swoją żoną, a następnie związał z malarką HELENĄ ZAREMBIANKĄ, która w 1941 roku urodziła pu pierwszego syna imieniem Jacek. W tym czasie mieszkali oni w Krzemieńcu na Wołyniu. W obawie o własne życie wyjechali do Warszawy, gdzie przeżyli powstanie, w wyniku którego stracili niemal cały dobytek.

łódka, Kazimierz Dolny nad Wisłą, 1921, Muzeum Narodowe we Wrocławiu

Po wojnie Cybis wraz z rodziną osiadł w Warszawie, gdzie urodził się JAN, jego drugi syn. W 1946 roku Cybis po 22 latach odwiedził swa rodzinna miejscowość. Malarz zaangażował się w życie kulturowe stolicy, miedzy innymi poprzez redagowanie czasopism artystycznych czy nauczanie na Akademii Sztuk Pięknych. Zderzenie Cybisa z socrealizmem było trudne, a artysta odżył dopiero w czasie odwilży gomułkowskiej. W latach 1955–1957 Cybis prowadził pracownię malarstwa w sopockiej, a następnie gdańskiej Państwowej Wyższej Szkole Sztuk Plastycznych.

W 1957 roku otrzymał propozycję zostania prezesem Zarządu Głównego Związku Polskich Artystów Plastyków, na która to propozycje przystał, nadal wykładając na Akademii Sztuk Pięknych. 13 grudnia 1972 roku malarz zmarł, a jego doczesne prochy złożone zostały na Cmentarzu Powązkowskim.

Jan Cybis, lata 60. XX wieku

Twórczość Cybisa zyskała szerokie uznanie w Polsce i za granicą. W latach 1976–1993 Muzeum Śląska Opolskiego w Opolu, które dysponuje największym zbiorem prac Cybisa, zorganizowało na zamku w Głogówku stała wystawę jego prac. Od 2000 roku wystawa ta została przeniesiona do galerii Muzeum w Opolu. Zbiór opolski liczy 86 obrazów oraz około 900 szkiców i studiów wykonanych temperą.

Wystawa stała Jana Cybisa w Galerii Muzeum Śląska Opolskiego w Opolu

Od 1973 roku Okręg Warszawski ZPAP ustanowił Nagrodę im. Jana Cybisa, która otrzymali miedzy innymi: Tadeusz Dominik, Jan Berdyszak, Stefan Gierowski, Jerzy Tchórzewski, Jan Tarasin, Jerzy Panek, Jan Lebenstein, Jerzy Nowosielski, Stanisław Fijałkowski, Józef Czapski, Jan Dobkowski, Ryszard Winiarski, Erna Rosenstein, Leon Tarasewicz, Teresa Pągowska, Jadwiga Maziarska, Jarosław Modzelewski, Tomasz Tatarczyk, Ryszard Grzyb, Wojciech Fangor, Włodzimierz Pawlak, Rafał Bujnowski.

Jan-Cybis-Kury-w-koszyku-1940-fot.-Sopocki-Dom-Aukcyjny

Sztuka Cybisa kształtowała się pod wpływem malarstwa francuskiego, szczególnie PIERRE BONNARDA (1867–1947) oraz Paula Cezanne (1839–1906). Kapiści, w tym Cybis, skupiali się na martwych naturach i pejzażach, a kolor na płótnie powstaje dopiero przez kontrast z innymi kolorami, jak pisał Cybis, który był głównym teoretykiem grupy, nazywanym Janem Kapistą lub wielkim panem polskiego malarstwa.